CYPRUSBIOLOGY

Του Νίκου Τσούλια

Είναι η μεγαλύτερη αφήγηση που μπορεί να γίνει για ό,τι έχει συμβεί πάνω στον πλανήτη μας. Είναι η αφήγηση όλων των ανθρώπων όπου γης και όπου χρόνου και της ανάδυσης του ανθρώπου από τα ζωικά σκοτάδια. Είναι η αφήγηση της ίδιας της ζωής. Αλλά όσα και αν μάθουμε γι’ αυτή τη μεγάλη αφήγηση, δεν μπορεί να μας περιγράψει το μέλλον. Και ίσως να είναι καλύτερα έτσι. Γιατί αν δινόταν η δυνατότητα στην ανθρώπινη σκέψη και τεχνολογία να προδιαγράψει το μέλλον μας, τότε το μέλλον δεν θα είχε καμιά γοητεία, τότε το μέλλον θα έπαυε να είναι μέλλον…

Ωστόσο πρέπει να ομολογήσουμε ότι άργησε ο στοχασμός του ανθρώπου να κατακτήσει και να κατανοήσει την αφήγηση της εξέλιξης. Έπρεπε να φτάσουμε μέχρι τον 19ο αιώνα για να διατυπωθεί η Θεωρία της Εξέλιξης από τον Κάρολο Δαρβίνο. Αλλά έκτοτε τα πράγματα αλλάζουν δραματικά και ο άνθρωπος ερμήνευσε την πορεία της μακρόχρονης ανάδυσής του. Συνέβη κάτι πολύ σημαντικό. «Ο δαρβινισμός, παρέχοντας ένα μηχανισμό για την εξέλιξη και αρνούμενος την ίδια στιγμή οποιαδήποτε τελεολογική ή βιταλιστική άποψη για τη ζωή, αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο ενός νέου Παραδείγματος (paradigm) για την εξήγηση της ζωής»[i].

Η Εξελικτική Θεωρία θα γίνει ο μεγάλος ποταμός όλων των επιμέρους επιστημονικών και φιλοσοφικών αφηγήσεων της ιστορίας του ανθρώπου. Θα μείνουν έξω απ’ αυτή τη μεγάλη θεώρηση οι θρησκευτικές δοξασίες, οι οποίες οριστικά και αμετάκλητα απέκοψαν εν τοις πράγμασι τους δεσμούς τους με κάθε έννοια κοσμικής ερμηνείας του Κόσμου και θα παραμείνουν στα δικά τους εδάφη για να επαναδιατυπώνουν διαρκώς και αενάως το Δόγμα τους και τίποτα πέραν αυτού.

Αλλά η σκέψη του ανθρώπου είναι πεδίο αναζήτησης και ελευθερίας, αυτή είναι και η μεγάλη κατάκτησή του. Η γνώση της καταγωγής μας είναι συστατικό στοιχείο της αυτογνωσίας μας. Δεν μειωνόμαστε από το γεγονός της ταπεινής καταγωγής μας. Πολύ σωστά ο μεγάλος βιολόγος Φ. Ζακόμπ θα ομολογήσει μια απλή αλήθεια. «Είναι όντως μεγαλειώδες να αποτελούμε το προϊόν του περιβάλλοντος από το να έχουμε δημιουργηθεί εσκεμμένα από μια οντότητα που κυβερνάει τον κόσμο. Θεωρώ πιο εντυπωσιακό το πέρασμά μας από την άβια μορφή στην έμβια και από την έμβια στη συνειδητή οντότητα μέσα από έναν μηχανισμό που χρειάζεται να τον εξηγήσουμε (και για τον οποίο δεν είμαι σίγουρος ότι θα τον εξηγήσουμε ποτέ πλήρως)»[ii].

Η Εξελικτική Θεωρία θα αποβεί η πρώτη επιστημονική θεωρία που όχι απλά και μόνο δεν μένει δογματική – και επομένως μη εχθρική στην κουλτούρα της επιστήμης -, αλλά θα είναι υπό διαρκή μετασχηματισμό και θα προσφέρει το ίδιο το εξελισσόμενο μοντέλο της ως σχήμα και γι’ άλλες θεωρίες που βιάζονται να αποκτήσουν την ισχύ ενός άκαμπτου νόμου, γιατί «η θεωρία της Εξέλιξης δεν είναι κάτι σταθερό, δεδομένου ότι και αυτή εξελίσσεται»[iii]. Τελικά δεν αλλάζει μόνο η ματιά μας στον εαυτό μας αλλά και η ματιά της ίδιας της επιστημονικής μας σκέψης. «Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου αφορά ένα αρκετά πολύπλοκο σύνολο θεωριών και αλληλοεξαρτώμενων μοντέλων και εννοιών στο μηχανισμό του οποίου συμμετέχουν πολλές διαδικασίες. Έναν μηχανισμό του οποίου οι υποθεωρίες και οι έννοιες εξελίσσονται συνεχώς»[iv].

Η κοινή καταγωγή όλων των μορφών της ζωής αναδεικνύει την ιερότητα της ζωής. Η ταπεινή καταγωγή μας προσδίδει στον άνθρωπο – ως το κορυφαίο δημιούργημα αυτής της πορείας των 3,6 δισεκατομμυρίων χρόνων – τη μεγάλη ευθύνη του απέναντι στο θαύμα της ζωής. Οι κοινές ρίζες όλων των έμβιων όντων δεν καταγράφουν απλά και μόνο τη βαθιά ενότητα της ζωής, αλλά προδιαγράφουν και την κοινή πορεία και το κοινό μέλλον όλων των μορφών της ζωής, ένα μέλλον όχι σταθερό και αμετάβλητο αλλά διαρκώς μετασχηματιζόμενο και εξελισσόμενο, ένα μέλλον όπου μορφές ζωής έρχονται και φεύγουν για να υφαίνουν το νήμα της ζωής σε νέες και κατά γενική τάση σε όλο και πιο πολύπλοκες μορφές ζωής.

Η βαθιά επίγνωση της ιστορίας μας και του ρόλου μας είναι αυτή που μπορεί να μας χαρίσει μια κουλτούρα εξελικτική, μια κουλτούρα διαχρονική, τον εξελικτικό ουμανισμό. «Ο εξελικτικός ουμανισμός είναι μια απαιτητική ηθική, διότι λέει σε κάθε άτομο ότι με κάποιον τρόπο μοιράζεται την ευθύνη για το μέλλον του είδους μας, και ότι τούτη η ευθύνη για τη μεγαλύτερη ομάδα θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της πολιτισμικής ηθικής όπως ακριβώς και η μέριμνα για το άτομο. Κάθε γενιά αποτελεί τον εκάστοτε επιστάτη όχι μόνο της ανθρώπινης γονιδιακής δεξαμενής, αλλά και ολόκληρης της φύσης στον εύθραυστο πλανήτη μας»[v].

[i] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 21

[ii] Jacob, F. (2009), Εγκώμιο του δαρβινισμού, Ουτοπία, τ. 87, σ. 55

[iii] Jacob, F. (2009), Εγκώμιο του δαρβινισμού, Ουτοπία, τ. 87, σ. 59

[iv] Λάκκα, Λ. (2009), Οι έννοιες, οι μηχανισμοί, οι διαδικασίες της εξέλιξης… εξελίσσονται (Από τον Λαμάρκ μέχρι … τον Luca), Ουτοπία, τ. 87, σ. 235

[v] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 292

Το άρθρο αναπαράγεται μετά από άδεια του συγγραφέα. Διαβάστε το πρωτότυπο στο https://anthologio.wordpress.com/2013/11/28/%CE%AC-%CE%AE-%CE%AD/#more-12638

Διαβάστε το ανανεωμένο φυλλάδιο για τις βιολογικές μεμβράνες της cyprusbiology.com εδώ

Του Νίκου Τσούλια

Είναι πλέον η πιο προβεβλημένη επιστημονική θεωρία από κοινωνικής και κοσμοθεωρητικής άποψης. Είναι η πιο μεγάλη και η πιο ουσιώδης «αφήγηση» που μπορεί να διατυπωθεί στην ιστορία του ανθρώπου, αφού αφορά την αφήγηση του μεγάλου ταξιδιού της ζωής στον πλανήτη μας. Είναι η πιο πολύπαθη επιστημονική θεωρία που συνάντησε και εξακολουθεί να συναντά με ολοένα και μικρότερη ένταση όμως τις σφοδρότερες ενστάσεις από τα θρησκευτικά δόγματα και δη από την Καθολική εκκλησία.

Ωστόσο το ταξίδι της είχε διακυμάνσεις και περιπέτειες. Από το ξεκίνημα της ελευθερίας του πνεύματος, τη γέννηση του Δυτικού στοχασμού, οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι θα θέσουν τα πρωτόλεια ερωτήματα, θα ψηλαφίσουν τις πρώτες απαντήσεις και θα καλλιεργούν προβληματισμούς και θεωρήσεις με μια ξεχωριστή επιμέλεια. Εδώ ο Εμπεδοκλής θα συλλάβει την έννοια της εξέλιξης των έμβιων όντων αλλά και θα προσφέρει – πρώτος αυτός – την εξήγηση του πώς συμβαίνει αυτή η θαυμαστή πορεία της εξέλιξης˙ θα επινοήσει τη φυσική επιλογή ως μια γενική ιδέα. Αλλά σ’ αυτή την περίοδο γεννιέται και η δημοκρατία και επικρατεί μια κουλτούρα πολυφωνίας και αντιπαράθεσης ιδεών πρωτόγνωρη και άγνωστη για τα δεσποτικά καθεστώτα της Ανατολής. Και είναι αυτός ο πλουραλισμός στο στοχασμό του ανθρώπου η δύναμη της ελευθερίας του πνεύματος. Οι απόψεις του Εμπεδοκλή θα μείνουν όμως στη σκιά της μεγάλης μορφής – της μεγαλύτερης στην ιστορία του ανθρώπου – του Αριστοτέλη και θα παραμείνουν εν αδρανεία αιώνες και αιώνες μέχρι να έλθει το κύμα της νεώτερης επιστήμης, το οποίο με βασικά εργαλεία της τη συγκροτημένη παρατήρηση και το πείραμα θα αρχίσει να τροποποιεί και να μετασχηματίζει αρκετές κρατούσες θεωρίες.

Θα έλθει ο Κάρολος Δαρβίνος που με τη συστηματικότητα της παρατήρησής του και με τον επαγωγικό λογισμό του θα επαναδιατυπώσει και θα τεκμηριώσει με τον πιο απόλυτο τρόπο την εξελικτική θεωρία. Τον Δαρβίνο και τη θεωρία του θα την πολεμήσει το κατεστημένο και οι κάθε λογής εκφράσεις της αντίδρασης που επιχειρούν με κάθε τρόπο να χειραγωγήσουν τόσο τα πορίσματα των νέων επιστημονικών θεωριών όσο και τις προεκτάσεις που επιφέρουν στο στερέωμα των ιδεολογιών και των κοινωνικών συσχετισμών. Όχι μόνο δεν θα του πιστώσουν την ορθότητα μιας «νέας ιδέας», αλλά θα επιχειρήσουν να παρακάμψουν τον πυρήνα της θεωρίας του: την κοινή καταγωγή όλων των μορφών ζωής, την εξελικτική δυναμική της φύσης και των έμβιων οργανισμών και την ενότητα της ζωής και της ύλης – που είναι οι θεμέλιοι λίθοι της κοσμοθεώρησής του – και έτι περαιτέρω θα στρεβλώνουν συνειδητά τις απόψεις του για να συκοφαντηθεί η ισχύς των συμπερασμάτων του. Θα μιλάνε για δήθεν μια ζωώδη συμπεριφορά του ανθρώπου και όχι για τη ζωική του καταγωγή, για να δημιουργήσουν σκιά στον ορθολογισμό της σκέψης του Δαρβίνου και για να ηθικοποιήσουν ένα ούτως ή άλλως στρεβλό πεδίο δογματικής θεώρησης. Θα εφεύρουν αργότερα μια άγνωστη στο Δαρβίνο αντίληψη, τον κοινωνικό δαρβινισμό, ότι δήθεν ο μεγάλος φυσιοδίφης ισχυρίζεται την ισχύ στη φύση του «νόμου του ισχυρότερου» – και αυτό προκειμένου να ενδυναμώσει την κοινωνική επικράτηση η κυρίαρχη κοινωνική τάξη της εποχής και κάθε εποχής -, όταν ποτέ στη θεωρία της εξέλιξης δεν υπάρχει καμιά τέτοια άποψη, παρά μόνο η εύνοια των καλύτερα προσαρμοσμένων πληθυσμών σε ένα συγκεκριμένο κάθε φορά φυσικό περιβάλλον.

Η Εξελικτική θεωρία είναι η πιο ολιστική επιστημονική θεώρηση, όχι απλά και μόνο γιατί αναφέρεται στο άπαν της γήινης βιόσφαιρας, αλλά και γιατί κατακτά ερμηνευτικά εργαλεία της πιο «ανοικτής σκέψης» του ανθρώπινου πνεύματος. Αναδεικνύει τη ιερότητα της ζωής μέσα από την ταπεινότητα της καταγωγής και από την επιδίωξη ενός ουμανιστικού νοήματος στον πολιτισμό. Επανατοποθετεί τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του σε μια αγαστή σχέση με τη φύση – μακριά από κάθε αλαζονική συμπεριφορά, αφού η «Φυσική Επιλογή είναι μια δύναμη έτοιμη πάντα για δράση και ασύγκριτα ανώτερη από τις ανθρώπινες αδύναμες προσπάθειες»[i] – και θέτει την έννοια της ηθικής σε πιο αυθεντική βάση. Δεν αλλάζει μόνο “επιστημονικό παράδειγμα”, αλλά τροφοδοτεί ένα νέο “φιλοσοφικό και πολιτισμικό παράδειγμα”.

Σήμερα η Εξελικτική θεωρία δεν είναι απλά και μόνο μια επιστημονική θεωρία που είναι κραταιά και πλήρως γοητευτική και διδάσκεται σε όλα τα πανεπιστήμια των κοσμικών τουλάχιστον εθνών – κρατών. Σήμερα αποτελεί και μοντέλο για κάθε επιστημονική θεώρηση που έχει ως πεδίο αναφοράς της κάποιο πολυπαραγοντικό σύστημα. Το μήνυμά της είναι θεμελιώδες για τη σκέψη του ανθρώπου: μπορούμε να ερμηνεύουμε τη φύση υπό το φως πάντα μιας εξελικτικής θεώρησης. Η ίδια η εξελικτική θεωρία εμπεριέχει στους κόλπους της μια εξελικτική πορεία. Ο μηχανισμός της βιολογικής εξέλιξης, η φυσική επιλογή, η ευφυής επινόηση του Δαρβίνου, προσφέρει πλούσια ερμηνευτικά εργαλεία για την προσέγγιση επιστημών και έρευνας όλων εκείνων των πεδίων που δεν μπορούν να προσεταιριστούν με τις κλασικές μεθόδους του θετικισμού. Και αποτελεί ο εν λόγω μηχανισμός πεδίο απελευθέρωσης νέων δημιουργικών όψεων της ανθρώπινης νόησης σε πολλούς τομείς του επιστητού: ψυχολογία, ιστορία, κοινωνιολογία, τεχνητή ευφυΐα και ρομποτική κλπ

Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Η Εξελικτική θεωρία θα συμβαδίζει με την ίδια την εξέλιξη της ζωής, με την εξέλιξη του ανθρώπινου στοχασμού, με την εξέλιξη του πολιτισμού μας. Πάντα θα έχουμε νέα ερωτήματα και νέες θεωρήσεις. Πάντα οφείλουμε να είμαστε ευεπίφοροι σε νέες ιδέες και να μη δογματίζουμε και να είμαστε ταπεινοί για να κατανοήσουμε το ιερό φαινόμενο της ζωής. Πάντα θα πρέπει να αγωνιούμε μέχρι να δημιουργήσουμε έναν εξανθρωπισμένο πολιτισμό, έναν δίκαιο και όμορφο κόσμο.

Ο Δαρβίνος μάς δίνει μια όμορφη ιδέα. «Όταν δεν θα κοιτάζουμε πια ένα έμβιο ον όπως ένας πρωτόγονος κοιτάζει ένα πλοίο, σαν κάτι εξ ολοκλήρου πέρα από τις γνώσεις του, όταν θα θεωρήσουμε κάθε δημιουργία της φύσης σαν κάτι που έχει μια μακρά ιστορία – όταν θα θεωρήσουμε κάθε περίπλοκη δομή και ένστικτο ως το άθροισμα πολλών συνδυασμών που το καθένα είναι χρήσιμο στον κάτοχό του, κατά τον ίδιο τρόπο που κάθε μεγάλη εφεύρεση είναι το άθροισμα της εργασίας, της πείρας, του λογικού και ακόμα και των σοβαρών λαθών πολυάριθμων εργατών όταν θα δούμε από μια τέτοια σκοπιά κάθε έμβιο ον, πόσο περισσότερο ενδιαφέρουσα – μιλώ από πείρα – θα γίνει μελέτη της φυσικής ιστορίας!»[ii].

[i] Darwin, Ch. (2009), Η καταγωγή των ειδών, τ. Α΄, Αθήνα: Δ.Ο.Λ, σ. 98

[ii] ο.π., τ. Β΄, σ. 203-204

Διαβάστε το πρωτότυπο κείμενο από το ιστολόγιο του Νίκου Τσούλια “Παιδείας εγκώμιον” στο https://anthologio.wordpress.com/2015/10/24/%CE%AF-%CE%AE-%CE%AF-6/

Σας πληροφορούμε ότι αναρτήθηκε νέο ανανεωμένο φυλλάδιο για το κεφάλαιο “Ενέργεια-Ένζυμα” στην cyprusbiology.com. Μπορείτε να το βρείτε εδώ

Η cyprusbiology.com ευχαριστεί τη βιολόγο Χριστίνα Περδίου για την επιμέλεια και ευγενική παραχώρηση των εκδόσεων “Ασκήσεις Βιολογίας Παγκυπρίων Εξετάσεων 2003-2015” και “Λύσεις Βιολογίας Παγκυπρίων Εξετάσεων 2003-2015“. Θεωρούμε τις δύο εκδόσεις απαραίτητες για τη σωστή προετοιμασία των τελειοφοίτων μας που θα διαγωνιστούν στη Βιολογία καθώς το σχολικό βιβλίο δεν περιέχει ασκήσεις.

Αντιγράφω από το www.paideia-news.com

Δημοσιεύθηκε σε διεθνούς κύρους επιστημονικό περιοδικό

Σας ενημερώνουμε ότι αναρτήθηκε ανανεωμένο φυλλάδιο για το κεφάλαιο “Χημεία της Ζωής-Βιολογικά Μακρομόρια” της Γ’ Λυκείου που περιέχει λέξεις-κλειδιά του κεφαλαίου καθώς και ασκήσεις. Μπορείτε να κατεβάσετε το φυλλάδιο στην σελίδα του κεφαλαίου στο http://www.cyprusbiology.com/?page_id=62

Στο ίδιο μέρος μπορείτε να βρείτε μικρού μήκους ταινίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία.

Αντιγράφω από www.biologyinschool.gr

Το NCSE προσφέρει δωρεάν ένα κεφάλαιο από τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου των Carl Zimmer και Douglas J. Emlen «Evolution: Making Sense of Life» (Roberts and Company, 2015).

Πρόκειται για τμήμα του 14ου κεφαλαίου με τίτλο «Macroevolution». Πρόκειται για μία ξενάγηση στην ιστορία της βοιποικιλότητας, τις διεργασίες και τα πρότυπα προελεύσεων, προσαρμογών και εξαφανίσεων. Ο στόχος του κεφαλαίου είναι διττός: κατανόηση της ιστορίας της βιοποικιλότητας αλλά και του μέλλοντός της.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Κατεβάστε το κεφάλαιο εδώ

Στον πιο κάτω σύνδεσμο θα βρείτε ψήφισμα για εργαστηριοποίηση της βιολογίας σε όλες τις τάξεις γυμνασίου και λυκείου:

http://psifismabiologias.blogspot.com/2015/07/normal-0-false-false-false.html

Στις στήλες αριστερά και δεξιά του ψηφίσματος υπάρχουν ελληνικά και ξενόγλωσσα άρθρα αντίστοιχα που τεκμηριώνουν το ψήφισμα.

Παρακαλώ υπογράψτε και προωθείστε σε όλες σας τις επαφές μέσω email, Facebook, Twitter, LinkedIn και άλλων κοινωνικών δικτύων στα οποία συμμετέχετε.